Józef Szczepan Kowalewski był polskim filologiem, orientalistą oraz badaczem języka mongolskiego i lamaizmu. Jego życie i praca naukowa pozostawiły znaczący ślad w dziedzinie mongolistyki oraz badań nad kulturą Azji Środkowej.
Kowalewski urodził się 9 stycznia 1801 w Brzostowicy Wielkiej, w rodzinie unickiego księdza, ale sam był wyznania rzymskokatolickiego. Po ukończeniu gimnazjum w Świsłoczy w 1817 roku rozpoczął studia filologii klasycznej na Uniwersytecie Wileńskim. Był członkiem stowarzyszenia Filomatów, gdzie współpracował z takimi postaciami jak Adam Mickiewicz i Tomasz Zan. Działalność filomacka przyczyniła się do jego aresztowania w 1823 roku i zesłania do Kazania.
Na zesłaniu Kowalewski podjął studia nad językami orientalnymi, w tym arabskim, perskim i tatarskim. W 1828 roku rozpoczął badania w Mongolii i Buriacji, zbierając materiały językowe, etnograficzne i religijne. W latach 1830–1831 odbył podróż do Pekinu jako członek misji dyplomatycznej, studiując chiński i lamaizm. Po powrocie do Kazania w 1833 roku stworzył pierwszą w Europie katedrę mongolistyki na Uniwersytecie Kazańskim, gdzie wykładał filologię, literaturę rzymską i historię. Był profesorem, dziekanem, a także rektorem tej uczelni.
Największym dziełem Kowalewskiego był „Słownik mongolsko-rosyjsko-francuski” (1844–1849), najobszerniejsze opracowanie języka mongolskiego w XIX wieku, które do dziś jest cennym materiałem badawczym w mongolistyce. Innymi ważnymi publikacjami były „Mongolska Chrestomatia” (1836–1837) oraz „Krótka gramatyka mongolskiego języka literackiego” (1835). Kowalewski zebrał również liczne rękopisy, druki i materiały etnograficzne, z których część została zniszczona podczas powstania styczniowego.
W 1862 roku Kowalewski powrócił do Polski, gdzie pracował jako wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim (Szkoła Główna). W związku z jego ugodową postawą wobec władz carskich piastował stanowisko dziekana i akceptował rusyfikację uczelni. Za swoje osiągnięcia naukowe został odznaczony m.in. Orderem Świętego Stanisława i Orderem Świętej Anny.
Jego imieniem nazwano szczyt w górach Tawan Bogd w Mongolii. Józef Szczepan Kowalewski pozostaje jedną z najważniejszych postaci polskiej orientalistyki, a jego prace są nadal cenione w badaniach nad językami i kulturami Azji.
