Stanisław Przybyszewski (ur. 7 maja 1868 w Łojewie, zm. 23 listopada 1927 w Jarontach) był wybitnym polskim pisarzem, poetą, dramaturgiem i nowelistą okresu Młodej Polski. Uznawany za czołowego przedstawiciela polskiego dekadentyzmu, odegrał kluczową rolę w kształtowaniu ówczesnej literatury i sztuki.
Przybyszewski urodził się w rodzinie nauczyciela wiejskiego, Józefa Przybyszewskiego, i jego drugiej żony, Doroty z Grąbczewskich. W wieku 13 lat rozpoczął naukę w gimnazjum w Toruniu, a maturę zdał w Wągrowcu w 1889 roku. Następnie wyjechał do Berlina, gdzie początkowo studiował architekturę, a później medycynę. Jednak jego prawdziwą pasją stała się literatura i filozofia, zwłaszcza poglądy Friedricha Nietzschego.
W Berlinie Przybyszewski szybko zintegrował się z tamtejszą bohemą artystyczną, nawiązując kontakty z takimi twórcami jak August Strindberg, Edvard Munch czy Richard Dehmel. W 1892 roku opublikował w języku niemieckim dwa eseje pt. “Zur Psychologie des Individuums”, które przyniosły mu uznanie w kręgach literackich. Jego manifest “Confiteor”, opublikowany w 1899 roku na łamach krakowskiego czasopisma “Życie”, stał się fundamentem polskiego modernizmu, propagując ideę “sztuki dla sztuki”.
Przybyszewski był postacią kontrowersyjną, często wywołującą skandale obyczajowe. Jego pierwszą żoną była norweska pianistka i modelka Dagny Juel, z którą miał dwoje dzieci. Po tragicznej śmierci Dagny w 1901 roku, związał się z Jadwigą Kasprowiczową, byłą żoną poety Jana Kasprowicza. Jego burzliwe życie prywatne często było tematem plotek i anegdot, co tylko zwiększało jego legendę w kręgach artystycznych.
Przybyszewski pisał zarówno w języku polskim, jak i niemieckim. Jego najważniejsze dzieła to m.in.:
– “Homo Sapiens” (1896) – powieść analizująca ludzką psychikę i moralność.
– “Synagoga szatana” (1897) – esej poświęcony tematyce satanizmu i dekadencji.
– “Śnieg” (1903) – dramat realistyczno-symboliczny, którego prapremiera odbyła się w Łodzi.
Jego twórczość charakteryzowała się głęboką analizą ludzkiej duszy, często poruszał tematy związane z erotyką, śmiercią i metafizyką.
Stanisław Przybyszewski odegrał kluczową rolę w kształtowaniu polskiej sceny artystycznej przełomu XIX i XX wieku. Był liderem krakowskiej cyganerii artystycznej, skupiającej takich twórców jak Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski czy Tadeusz Boy-Żeleński. Jego idee i twórczość miały znaczący wpływ na rozwój polskiego modernizmu i symbolizmu.
W późniejszych latach życia Stanisław Przybyszewski zmagał się z problemami zdrowotnymi i finansowymi. Mimo to kontynuował działalność literacką, pozostając aktywnym uczestnikiem życia kulturalnego. Zmarł 23 listopada 1927 roku w Jarontach, pozostawiając po sobie bogaty dorobek literacki i legendę jednej z najbardziej fascynujących postaci polskiej bohemy artystycznej.
